De geschiedenis van Vlagtwedde
Vlagtwedde ligt in de gemeente Westerwolde, gelegen in de gelijknamige streek in het zuidoosten van de provincie Groningen. Het dorp is tot 1889 de hoofdplaats van de toenmalige gemeente Vlagtwedde. Het dorp telt tegenwoordig circa 3.175 inwoners.

Grote boerderij van het Oldambtster type met risaliet en zaadzoldervensters aan de Schoolstraat nr. 29. Foto: A.J. van der Wal, Rijkdsdienst voor Cultureel Erfgoed, maart 1966. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International licentie.

De oudste vermelding
Vlagtwedde is geen typisch brinkdorp al heeft het een brink (en mogelijk zelfs twee brinken). De oudste vermelding van een brink is op 21 april 1632, betreffende een vechtpartij ‘op der Buiren brincke tot Vlachtwedde’. De waarschijnlijk oudste brink is gelegen tussen de huizen nr. 78 en nr. 81 met de oudste vermeldingen op 9 november 1670 en 10 mei 1687. Een andere brink wordt genoemd op 19 maart 1776 als zich bevindende voor het huis nr. 41. Als het dorp Vlagtwedde ooit een typisch brinkdorp is geweest, dan moet dat voor het ontstaan van de marken zijn geweest. Gelet op de ligging van de oude erfplaatsen is het dorp Vlagtwedde duidelijk een zogenaamd wegdorp, dat wil zeggen. dat de huizen zijn gebouwd langs een al dan niet rechte weg. De erfplaatsen en woningen zijn gelegen aan, wat kennelijk vanouds de belangrijkste weg is geweest, namelijk de weg, komende van Wedde langs de rivier de Ruiten Aa, zich splitsende in een tak via Wollinghuizennaar Ter Apel en een tak over de Buirtange naar het Emsland.

Afbeelding: De Ruiten Aa (ook: Ruiten A) is een beek in Westerwolde. De beek begint bij Ter Apel en stroomt langs Sellingen, Vlagtwedde, Smeerling, Ter Wupping naar Wessinghuizen waar hij samen met de Mussel-Aa de Westerwoldse Aa vormt. Deze mondt bij Nieuwe Statenzijl uit in de Dollard. De Ruiten Aa wordt voor het eerst in 1327 vermeld als Ruetna. De naam zou verbonden moeten worden met Gronings (Nedersaksisch) roet, ruut, dat 'onkruid' betekent. Anderen denken eerder aan een Protogermaans woord *rûh-itha, dat 'ruigte, struikgewas, onkruid (met name waterplanten als riet en biezen)' zou betekenen. Licentie: Publieke Domein.

Eigenerfde boerderijen
Het gedeelte van het dorp, thans omsloten door Kerkstraat, Schoolstraat, Wilhelminastraat en Kromme Elleboog is oudtijds bewoond door de pastor, de richter, de gerichtsvoogd, de schoolmeester en de familie Aijckes of Roelfs (later Hesse). In het dorp Vlagtwedde hebben zich oorspronkelijk 18 eigenerfde boerderijen gestaan.
Ook de kerk is destijds ‘volberechtigd’ in de marke, zodat er in totaal 19 eigenerfden zijn geweest.
Of ook de richter erfgerechtigd is geweest in de Vlagtwedder marke is niet bekend. Wel moet hij een eigenerfde zijn, maar dat kan hij ook elders zijn geweest. Zo is bekend dat het richtersgeslacht Ten Veenhuis steeds een erfplaats heeft aangehouden in Veenhuizen.

Getroffen door de pest
In 1623 wordt Vlagtwedde getroffen door de pest, waaraan ca. 40% van de inwoners overlijdt.. De ziekte ontziet niemand en dus ook niet de eigenerfde boeren. Zo blijken de volgende eigenerfde families te zijn uitgestorven: Engels, Essinck, Wensinck en Sickes.

Het dorp Vlagtwedde bestaat tussen 1568 en 1572 uit 18 erfplaatsen en 35 huizen van keuters en ambachtslieden. Het is daarmee nagenoeg even groot als Onstwedde, zij het, dat zich in die periode in Onstwedde gemiddeld 30 erfplaatsen (waarvan enkele onbewoond zijn) en gemiddeld 25 andere woningen hebben bevonden. Hoewel de indruk bestaat dat in Onstwedde soms eigenerfden bij de keuters zijn gerekend, blijft het toch opmerkelijk dat bij een groter aantal eigenerfden in de dorpskern er minder keuters en ambachtslieden zijn geweest. Ook de aantallen en soort ambachtslieden verschilt duidelijk van Vlagtwedde.

In de jaren 1572 en 1573 vermindert ineens het aantal niet-eigenerfden met een derde tot 23. Deze teruggang blijkt zich in 1574 gedeeltelijk te hebben hersteld.

Wat er is gebeurd laat zich slechts gissen. Wel is het zo, dat er nogal wat verloop is bij de niet-eigenerfden; verscheidene personen komen maar in een jaar voor in Vlagtwedde.

Hoenderbelasting
Uit de hoenderbelastingregisters zien we dat het aantal woningen in Vlagtwedde vanaf 1578 geleidelijk aan terugloopt van 46 naar een dieptepunt in 1609 (begin van het 12-jarig bestand) met 36 woningen. Tijdens het 12-jarig bestand is er duidelijk een opleving tot ca. 70 woningen (!) In februari 1623 worden er 2 huizen door de vijand verbrand en woedt er in Vlagtwedde een pestepidemie; er blijken 16 huizen leeg te staan waarvan er enkele worden afgebroken. Er worden in 1623 dan ook 14 huizen minder opgegeven en zijn er dus nog 56 over. Dit blijft zo tot 1636, waarna het aantal weer langzaam stijgt tot ca. 67 in 1663. Tijdens de Eerste Münsterse inval in 1665 gaan er in Vlagtwedde weinig huizen verloren, maar bij de Tweede Münsterse inval in het rampjaar 1672 blijken er 9 huizen te zijn verbrand. Duidelijk is dat tijdens de Eerste Münsterse inval de zwaarste klappen vallen in Onstwedde, Vriescheloo, Wedde en Sellingen. Tijdens de tweede inval worden Vlagtwedde, Onstwedde en Wedde zwaar getroffen.

Vanaf 1673 wordt er blijkbaar niet meer serieus geteld, want het aantal huizen blijft voor Vlagtwedde gelijk tot 1720. In 1807, bij de invoering van de huisnummering, wordt er blijkbaar weer serieus geteld en dan zijn er in het dorp Vlagtwedde 78 huizen. In 1815 is dit aantal gelijk en in 1829 zijn er zelfs twee minder, dus 76 huizen [1].
Van de oudere bebouwing is, mede door de sloop van het rechthuis in 1903, weinig over. Na de Tweede Wereldoorlog zijn vooral aan de noordzijde enkele nieuwbouwwijken tot stand gekomen.

Ontstaan
Vlagtwedde is ontstaan op een van de zandruggen die in het voormalige Boertangermoor heeft gelegen. De huidige kerk stamt uit de dertiende eeuw en komt voor op de aanvulling van een lijst van kerken van de Abdij van Corvey, die omstreeks dezelfde tijd is ontstaan [2]. Vlagtwedde is een van de vijf kerspelen van Westerwolde.

Karel Schenksloot
Van 1540 tot 1560 is Karel Schenck van Tautenburg de leenheer van Westerwolde. Karel is een zoon van Georg Schenck, stadhouder van de noordelijke gewesten. Karel geeft opdracht de sloot te graven, die de grens van enkele marken vastlegt om onenigheid te voorkomen. Deze sloot is nog steeds de grens tussen Stadskanaal (Onstwedde) en Vlagtwedde.

Over de gemeente Vlagtwedde

De vlag van de voormalige gemeente Vlagtwedde.   De lengte verhoudt zich tot de hoogte als 3:2, gekwartileerd van geel en blauw, met dien verstande dat de verticale deellijn op een derde van de lengte is aangebracht, gemeten van de broekzijde.   Over alles wat een gekwartileerd kruis van de n in het andere, aan de broekzijde boven een kanon op affuit, alles zwart en aan dezelfde zijde onder een breedarmig kruis, waarvan de verticale arm rood, de horizontale arm wit is.   De kleuren blauw en geel en de kanon zijn ontleend aan het gemeentewapen.   Het kruis, in rode en witte kleur, op een blauw veld, herinnert aan het wapen van de monnikenorde, die eertijds het klooster te Ter Apel heeft gesticht en bewoond.

Het wapen van de voormalige gemeente Vlagtwedde.   Deze afbeelding toont een wapen van een (voormalige) Nederlandse overheidsinstantie, gemeente, provincie, waterschap of bisdom. Deze wapenschilden zijn ingeschreven bij de Hoge Raad van Adel en worden/werden gebruikt door de organisatie waaraan het wapen bij Koninklijk Besluit is verleend. Ieder mens mag het wapenbeeld gebruiken, met enkele beperkingen, zie fragment hieronder van de ministeriële regeling van 3 september 1979. Fragment uit de memo: De afbeelding van een gemeentewapen is toegestaan: de gemeente heeft geen rechten op het maken van het wapen. Er is ook geen bezwaar tegen het gebruik van een gemeentelijk wapenschild voor het lokaliseren van objecten die worden verhandeld of die worden geadverteerd, zolang er maar voor wordt gezorgd dat er geen indruk wordt gemaakt van gemeentelijke betrokkenheid of verantwoordelijkheid.

De laatste burgemeester van de gemeente Vlagtwedde, mevr. Leontien Kompier (2009-2018).

Gemeente Vlagtwedde
Bij de invoering van gemeentes op het platteland in 1811 is Vlagtwedde een gemeente geworden. In 1822 wordt de oude gemeente samengevoegd met Bourtange tot een nieuwe gemeente Vlagtwedde. Omdat Sellingen echter meer centraal in de gemeente ligt, is het gemeentehuis naar dat dorp verplaatst. Van 1998 tot 2018 heeft de gemeenteraad van Vlagtwedde over 17 zetels beschikt. De eerste burgemeester is Jan Berents Hommes geweest van 1811-1837. Dat wil zeggen, van 1811-1813 is hij maire, van 1813 tot 1825 schout. Hij is overleden op 20 juli 1937. De laatste burgemeester is mevrouw L.A.M. (Leontien) Kompier (PVDA) geweest, van 2009 tot 1 januari 2018.

Gemeente Westerwolde
Op 1 januari 2018 is de gemeente, met 27 kernen en een groot aantal gehuchten en buurten, opgeheven en samen met de gemeente Bellingwolde opgegaan in de gemeente Westerwolde. Leontien Kompier heeft te kennen gegeven dat zijn geen burgemeester wilde worden van de gemeente Westerwolde, ook niet als waarnemer. Zij is dan 59 jaar. Ze stelt: ,,Na lang nadenken heb ik toch besloten niet verder te gaan’’, zegt Kompier. ,,De fusie is een natuurlijk moment om te stoppen. Ook omdat ik hier nu acht jaar burgemeester ben. Ik probeer altijd na zeven of acht iets anders te gaan doen. Nu stoppen, past dus in mijn ritme. Waarbij het besluit me wel heel veel moeite heeft gekost. Ik voel me enorm verbonden met dit gebied.’’ [3]

Voorzieningen
Het dorp Vlagtwedde heeft een centrumfunctie voor het centrale deel van de gemeente Westerwolde. Zo heeft het twee basisscholen, te weten een openbare basisschool O.B.S. De Clockeslach en een christelijke basisschool C.B.S. De Zaaier. Deze zijn sinds 2008 in de multifunctionele accommodatie 't Aambeeld gevestigd tezamen met een vestiging van de muziekschool Zuid-Groningen, de stichting Rzijn en de peuterspeelzaal 't Hummelhoeske. De oude SNS Bank is sinds 2012 een jongerencentrum en draagt de naam ‘Bthere.

Het dorp heeft een redelijk uitgebreid winkelbestand: een bakkerij, een juwelier, een drogisterij, een kledingwinkel etc. Verder is er een aantal horecagelegenheden, enkele kroegen, een discotheek (‘De schutstal’) en verschillende restaurants.

In de directe omgeving van Vlagtwedde ligt een groot recreatiepark, ‘Parc Emslandermeer’, met diverse voorzieningen, waaronder een haven, een overdekt zwembad en een golfbaan die ook door niet-bewoners van het park gebruikt kunnen worden.

Vlagtwedde heeft een aantal sportverenigingen. Zo kan er gevoetbald worden bij de VV Westerwolde, terwijl volleyballen en gymnastiek mogelijk is bij ‘VSV '74’, opgericht op 5 augustus 1955,  in Sporthal ‘Westerwolde’. Daarnaast kan er gegolfd worden op de golfbaan van golfclub Westerwolde nabij zwembad ‘Parc Emslandermeer’, waar zich ook een tweetal tennisbanen bevinden. Sportschool ‘de Winakker’ is gevestigd midden in het dorp.
Op een landbouwterrein aan de westkant van Vlagtwedde wordt om het jaar een landbouwbeurs gehouden.
Jaarlijks in de derde week van de bouwvak wordt er een feestweek gehouden, deze draagt de naam ‘Week der Besten’. De naam slaat op de vele recordpogingen die in de beginjaren zijn georganiseerd.

Historische trekkers
In augustus 2020 heeft de Stichting Bovem een ploegwedstijd georganiseerd voor historische trekkers en op stuk akkerland aan de Winselweg in Vlagtwedde. De betekenis van Stichting Bovem (Bourtange Oude Voertuigen en Machines), opgericht op 8 april 2009, heeft als doel, het bewaren en in stand houden van oude voertuigen en machines in de breedste zin van het woord. Een paar weken daarvoor is door de leden van Bovem op historische wijze rogge geoogst op een perceel grond aan de Onstwedderweg in Smeerling [4].

Parc Emslandermeer

Parc Emslandermeer is een vakantiepark bij Vlagtwedde. Het park is opgericht in de jaren negentig van de vorige eeuw en ging begin 2014 failliet.

Op dit moment worden de huisjes verhuurd door Hogenboom en een gedeelte door Emsland Verhuur.

We vinden er: een subtropisch zwembad, grote zwem- en visvijver, bootverhuur, jachthaven, restaurant Rough, een 5 holes golfbaan en een 9 holes GVB-baan met drivingrange, puttinggreen en oefenholes.

Noten, bronnen en referenties: 1. Westerwolde en hun Woningbezit, C.J. Wegman en R.M.A Wegman, deel 2 en 3. 2. Osnabrücker Urkundenbuch, Bd. 1, p. 279 3. Dagblad van het Noorden, 1 december 2017. 4. Streekblad, 23 augustus 2020.

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres. Laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek. Hoogeveen, 25 maart 2021. Samenstelling: © Harm Hillinga. ↑ Top